95 درصد خاک کشور عزیزمان ایران بر روی نوار زلزله قرار دارد. منطقه آذربایجان نیز جزء مناطقی است که از خطر زلزله در امان نمی‌باشد. طبق اطلاعات ثبت شده تاریخی حدود هر 200 سال یک بار زلزله مهیبی در تبریز رخ می‌دهد. ساختمان‌های غیراصولی، سنگ نماهای ترد و شیشه‌ای، ترافیک زیاد، کوچه و پس کوچه‌های بسیار، المک‌های گاز قد برافراشته و جمعیت زیاد باعث شده‌است وقوع حتی یک زلزله نه چندان قدرتمند بتواند منجر به یک حادثه تلخ گردد. لذا چنین تهدیدهایی را باید جدی گرفت و حدالامکان به انجام اقداماتی برای رویارویی با آن پرداخت.
زلزله سال 1391 آذربایجان شرقی که با نام زلزله اهر نیز شناخته می‌شود، در حدود 60 کیلومتری شهر تبریز نزدیک شهرهای اهر و ورزقان رخ داد. این زلزله شامل دو زلزله مجزا با فاصله 11 دقیقه‌ای با قدرت‌های 6.4 و 6.2 مقیاس ریشتر بود. حداقل 360 نفر در این زلزله جان خود را از دست دادند و بیش از 3000 نفر مجروح شدند. این تلفات بیشتر در مناطق روستایی و کوهستانی شمال‌شرق تبریز بوده‌اند. اگرچه 45 نفر در خود شهر اهر جان باختند. لرزه‌های این زلزله در کشورهای آذربایجان و ارمنستان نیز حس شده‌است.
آسیب های سازه‌ای
پس از زلزله، از مناطق زلزله زده بازدید صورت گرفت که در ادامه خلاصه‌ای از مشاهدات آمده‌است.
در بررسی ساختمان‌های موجود در منطقه زلزله‌زده، علاوه بر عوامل ژئوتکنیکی، عواملی مانند سنگینی مصالح، عدم رعایت اصول کلاف‌بندی و حفظ یکپارچگی سازه، عدم چسپندگی کافی ملات و ضعف در رفتار لرزه‌ای مناسب اجزای غیرسازه‌ای از مهترین دلایل آسیب‌های شدید و فروریزش این دسته از سازه‌ها است. در ادامه سازه‌های مختلف را در 4 بخش مورد بررسی قرار می‌دهیم:
الف) ساختمان‌های فاقد ضوابط مهندسی در طراحی و ساخت
اکثر سازه‌های مسکونی موجود در مناطق روستایی و شهرستان‌های منطقه مورد بحث، ساختمان‌های خشتی و گلی یا ساختمان‌های مصالح بنایی هستند که حتی ساده‌ترین ضوابط فنی در آنها مشاهده نمی‌شود. عدم رعایت مقررات، نبود سیستم باربر جانبی و وزن زیاد مصالح به کار رفته باعث‌شده‌است بر اساس اعلام مقامات محلی، از بین بیش از 500 روستای موجود در منطقه، حدود 200 روستا دچار خسارت 66 تا 100 درصدی شوند. طبقه تعریف خسارت 100 درصدی برای ساختمانی در نظر گرفته می‌شود که قابلیت ترمیم و سکونت مجدد را نداشته‌باشد. در بسیاری از ساختمان‌های ساخته‌شده با مصالح بنایی غیرمسلح، عدم رعایت ضوابط فنی به خصوص ضوابط فنی مندرج در فصل سوم استاندارد 2800 باعث بروز آسیب‌های شدید مالی و جانی شده‌است. با توجه به تعداد زیاد ساختمان‌های با این شرایط در کشور، اتخاذ رویکردهایی همچون برنامه‌ریزی مدون برای بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌ها با اولویت ساختمان‌های در معرض ریسک لرزه‌ای بالاتر و ارائه روش‌های ساده و کم‌هزینه برای بهسازی نسبی ضروری به نظر می‌آید.
ب) ساختمان‌های جدید با مصالح بنایی
تعدادی از ساختمان‌های موجود در منطقه با وجود داشتن کلاف‌های بتنی و دیوارهای آجری و حفظ سطح عملکرد ایمنی، به دلیل به کارگیری مصالح سنگین و ترد در دیوارهای آنها، متحمل خسارت‌هایی شده‌اند که در اکثر موارد قابل ترمیم است. در این نوع ساختمان‌ها توجه به هماهنگی و همسانی معماری و ظاهر بنا با بافت روستایی در امر مرمت‌سازی اهمیت به سزایی خواهدداشت.
ج) ساختمان‌های فولادی
در سازه‌های فولادی میزان آسیب نسبتاً اندک بود. در این نوع ساختمان‌ها مهمترین آسیب‌های مشاهده‌شده عبارت‌اند از:
- آسیب شدید در اجزای غیرسازه‌ای
- ترک و فرو ریزش دیوارهای جداکننده
- جداشدن پنجره‌ها از دیوار
- آسیب به تاسیسات همچون لوله‌ها و علمک‌های گاز به دلیل فروریزش دیوار ساختمان‌ها
در ادامه چند ساختمان آسیب‌دیده در این دسته بررسی می‌شود:
ساختمان اداره کاز ناحیه ورزقان
ساختمان این اداره دارای یک سازه فولادی دو طبقه بار کاربری اداری در طبقه اول و کاربری مسکونی در طبقه دوم است. در این ساختمان زلزله موجب بروز ترک‌هایی در دیوارهای جداکننده و نمای سازه گردیده‌است. آسیب سازه‌ای در قسمت‌های مختلف سازه دیده‌نشده‌است.
ساختمان اداره گاز ناحیه اهر
ساختمان این اداره دارای یک سازه فولادی دو طبقه بار کاربری اداری در طبقه اول و کاربری مسکونی در طبقه دوم است. در این ساختمان زلزله موجب بروز ترک‌هایی در دیوارهای جداکننده و نمای سازه گردیده‌است. آسیب سازه‌ای در قسمت‌های مختلف سازه دیده‌نشده‌است.
ساختمان دانشگاه آزاد ورزقان
د) ساختمان‌های بتون آرمه
در ادامه به بررسی چند ساختمان بتن آرمه می‌پردازیم:
